Επετειακό

Γιορτάζουμε την 28η Οκτωβρίου - την γιορτάζουμε σαν επέτειο νίκης. Είναι η τελευταία πολεμική αναμέτρηση, στην οποία η χώρα μας κέρδισε. Έτσι θέλουμε να λέμε.

Η αλήθεια δεν είναι όμως αυτή. Την 28η Οκτωβρίου 1941 η χώρα ήδη βρισκόταν υπό κατοχή. Μία από τις κατοχικές δυνάμεις ήταν η Ιταλία, την οποία υποτίθεται ότι είχαμε αντιμετωπίσει επιτυχώς. Το τελικό ισοζύγιο του πολέμου του 1940-41 για τη χώρα μας ήταν αρνητικό. Παλικάρια χάθηκαν ή έμειναν ανάπηρα, οικογένειες έμειναν ορφανές, χωρίς προστάτες, μέσα στη φτώχεια. Όνειρα έσβησαν στις πλαγιές της Πίνδου, αγάπες χάθηκαν, τις ρήμαξε ο πόλεμος. Με ποιο αποτέλεσμα; Την ντροπιαστική αποχώρηση της στρατιάς της Ηπείρου, που επέστρεψε ασύντακτη μόλις κατέρρευσε το μέτωπο της Μακεδονίας, στρατιώτες χωρίς καμμία καθοδήγηση, από νικητές επέστρεψαν ταπεινωμένοι στα σπίτια τους. Οι οικογένειές τους δεν τους υποδέχθηκαν εν θριάμβω, δεν παρήλασαν ως νικητές μπροστά στους συμπατριώτες τους, δεν γεύθηκαν τις τιμές του νικητή. Αυτά τα παλικάρια επέστρεψαν με το κεφάλι σκυμμένο σε μια πατρίδα που ώριζε πλέον ο κατακτητής. Και σε μια κατοχή που ρήμαξε την ύπαιθρο, που έπνιξε τις πόλεις στην πείνα.

Μας αρέσει τη συμπεριφορά αυτή να την θεωρούμε ηρωική. Να επαινούμε την ηγεσία, ακόμη και το δικτάτορα Μεταξά, που είπε "όχι", που δέχθηκε τον πόλεμο, αντί να παραχωρήσει κάποια οχυρά στους Ιταλούς - ένα "όχι" που ήταν βέβαιον ότι θα συμπαρασύρει και τη Γερμανία στον πόλεμο, που θα οδηγούσε σε σίγουρη, σχεδόν, ήττα, όπως επιβεβαιώθηκε και από τα πράγματα. Ήταν ανεύθυνο το όχι; Είχε το δικαίωμα ένας δικτάτορας να καταδικάσει το λαό του σ' αυτή τη μοίρα; Και ήσαν οι ένδοξοι αυτοί μήνες του φθινοπώρου, του χειμώνα και της άνοιξης του 1940-41 μια χίμαιρα; Μια απάτη, μια θυσία που δεν είχε αντίκρισμα; Και με τι μούτρα θα αντίκριζε οποιοσδήποτε τους φαντάρους που, χωρίς να χάσουν μια μάχη, επέστρεφαν ταπεινωμένοι στις οικογένειές τους με σκοπό να κάνουν ό,τι μπορούσαν για τη στοιχειώδη, πλέον, επιβίωσή τους;

Η απάντηση στο ερώτημα αυτό έχει δοθεί από την ίδια την ιστορία: δεν ήταν ο δικτάτορας που κινήθηκε ενάντια στη θέληση του λαού λέγοντας το "όχι" - ήταν από τις στιγμές, κατά τις οποίες η ηγεσία του τόπου, παρ' όλο που είχε επιβληθεί χωρίς τη συναίνεση του λαού, συνέπεσε στην απόφασή της με τη λαϊκή βούληση. Και συνέπεσε, επειδή καμμία προπαγάνδα, κανένας μηχανισμός παραπλάνησης ή ψέμματος δεν είχε εμφυτεύσει στους φαντάρους που έφευγαν και στις οικογένειές τους που τους στήριζαν τον ενθουσιασμό τους για τον αγώνα υπέρ της πατρίδας τους, την αγάπη για τις οικογένειές τους που δεν περιοριζόταν στη διασφάλιση της διαβίωσής τους, αλλά στην αξιοπρέπειά τους, την ελευθερία τους, την τιμή τους. Δεν είναι μόνο οι εικόνες των χαμογελαστών φαντάρων που φεύγουν για το μέτωπο, είναι και οι αφηγήσεις αυτών που επέζησαν, που ήλθαν δυο και τρεις γενιές μετά σ' εμάς που το επιβεβαιώνουν.

Η ηθική αξία ενός αγώνα κρίνεται από το διακύβευμά του και από τη δυσχέρεια των συνθηκών, υπό τις οποίες ο αγώνας δίνεται. Δεν μπορεί κάποιος να επιλέγει να αγωνίζεται μόνο όταν η νίκη είναι εξασφαλισμένη. Η αξία του αγώνα ανεβαίνει όταν η ήττα είναι περισσότερο πιθανή από τη νίκη, όταν η θυσία είναι μεγαλύτερη από το υλικό όφελος. Ο ενθουσιασμός για τις νίκες στο μέτωπο της Ηπείρου δεν πρέπει να αποκρύπτουν την πραγματική ηθική αξία του αγώνα. Το πραγματικό νόημα της εορτής της 28ης Οκτωβρίου 1940 δεν είναι ότι μια μικρή χώρα κέρδισε μάχες απέναντι σε μια στρατιωτικά ισχυρότερη χώρα. Δεν είναι η κατάληψη του Πόγραδετς ή της Κορυτσάς (όσο κι αν έχουν τη σημασία τους - και αν είναι αποτέλεσμα εν πολλοίς του ηρωισμού των στρατιωτών). Είναι ότι, όταν ο Μεταξάς αρνήθηκε το ιταλικό τελεσίγραφο, μια ολόκληρη γενιά δέχθηκε, και το δέχθηκε με ενθουσιασμό και το εκδήλωσε με χαμόγελο, να θυσιάσει την ελπίδα της, τον ενθουσιασμό της, τα νιάτα της και, κυρίως, το μέλλον της, με τη νίκη σχεδόν απίθανη, επειδή ήθελε η πατρίδα της (η οικογένεια, οι φίλοι, ό,τι είχε κανείς όσιο και ιερό) να παραμείνει ελεύθερη ή, ακόμη κι αν η ήττα ερχόταν, τίμια και αξιοπρεπής.