Aγωγές, μηνύσεις, ελευθερία του λόγου

Με αγωγές και μηνύσεις κατά του κ. Αλέξη Τσίπρα και του Star Channel αντέδρασε ο όμιλος MIG σε διάφορες δηλώσεις και τηλεοπτικές εκπομπές, οι οποίες υπονοούσαν ή αναφέρονταν σε υποτιθέμενες βρώμικες συναλλαγές σχετικά με την αγορά του ποσοστού 20% των μετοχών του ΟΤΕ που κατείχει ο όμιλος MIG από την Deutsche Telekom. Είναι ενδιαφέρον ότι τα κόμματα της αντιπολίτευσης αντέδρασαν, θεωρώντας ότι "ποινικοποιείται η πολιτική ζωή" και τα συναφή. Στην πραγματικότητα, ο όμιλος MIG εκμεταλλεύεται ένα συγκεκριμένο νομικό πλαίσιο και ασκεί ένα δικαίωμά του - κι αν έχει κάποιος αντιρρήσεις για αυτό το νομικό πλαίσιο, δεν έχει (ειδικά αν είναι κοινοβουλευτικό κόμμα) παρά να αναλάβει τη νομοθετική πρωτοβουλία για την αλλαγή του.

Σε κάθε περίπτωση, η επικαιρότητα αυτή επαναφέρει δύο θέματα: 1. τα όρια της ελευθερίας του λόγου και αν αυτά εκτείνονται και στο συκοφαντικό και δυσφημιστικό λόγο (δεν λέω ότι τα όσα είπε ο κ. Τσίπρας ή τα όσα ειπώθηκαν στις εκπομπές του Star Channel συνιστούν κάτι τέτοιο, αυτό θα κριθεί από τα δικαστήρια) και 2. εάν τα πολιτικά κόμματα/ οι βουλευτές/ οι δημοσιογράφοι ή κάποιες άλλες ομάδες πρέπει να αντιμετωπίζονται διαφορετικά από τους υπολοίπους πολίτες, για τους οποίους ισχύουν τα άρθρα του ποινικού κώδικα για εξύβριση και συκοφαντική δυσφήμηση - εάν, δηλαδή, πρέπει να θεωρήσουμε ότι στα πλαίσια κάποιου συγκεκριμένου λειτουργήματος πρέπει να έχουν μεγαλύτερο περιθώριο ακόμη και σφάλματος κατά την εκφορά του λόγου τους.

[Παρενθετικά: το αδίκημα της συκοφαντικής δυσφήμησης, που διακρίνεται από την εξύβριση και την απλή δυσφήμηση, τελείται όταν κάποιος ισχυρίζεται ενώπιον τρίτου ή διαδίδει για κάποιον άλλο γεγονός το οποίο γνωρίζει ότι είναι ψευδές και μπορεί να βλάψει την τιμή ή την υπόληψή του, ηθελημένα δηλαδή επιδιώκει να πείσει κάποιους τρίτους για κάτι που αφορά τον προσβαλλόμενο και δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.]

Δεν γνωρίζω τι ακριβώς ειπώθηκε, γι' αυτό ας καταφύγω σε ένα υποθετικό παράδειγμα: έστω ότι ο κ. Καρατζαφέρης, που δεν έχει εκλεγεί βουλευτής στο παράδειγμά μας (για να μην έχουμε και θέμα ασυλίας), ισχυρίζεται μέσα στο εθνικιστικό του μένος σε δηλώσεις του ότι ο κ. Νίκος Κωνσταντόπουλος, διαπρεπής δικηγόρος με σημαντική δράση στην υπεράσπιση ατομικών δικαιωμάτων, κέρδισε μια συγκεκριμένη υπόθεση (λ.χ. επετράπη η σύσταση σωματείου "Μακεδόνων" Φλώρινας με τη νομική του συμβολή) επειδή συμμετέχει στο παρα-δικαστικό και λάδωσε τους δικαστές και ότι όλα αυτά τα κάνει, γιατί η διπλωματική αποστολή της ΠΓΔΜ του αναθέτει εργολαβικά παρόμοιες υποθέσεις. Ο κ. Κωνσταντόπουλος, ο οποίος δεν είναι (στο παράδειγμά μας) πλέον βουλευτής, έχει μια σημαντική δικηγορική καριέρα, η οποία στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στη φήμη του ως επιτυχημένου δικηγόρου. Είναι προφανές ότι μια τέτοια δήλωση του προκαλεί σημαντική ηθική και οικονομική βλάβη, επειδή οι επιτυχίες που είχε χάρη στις ικανότητές του (οι οποίες είναι πραγματικές και αναγνωρισμένες και δεν αναφέρονται μόνο χάριν του παραδείγματος) αποδίδονται πλέον σε ανέντιμες διαδικασίες. Πρέπει να έχει τη δυνατότητα ο κ. Καρατζαφέρης να πετάει τέτοιες δηλώσεις, οι οποίες θίγουν τόσο έντονα τον κ. Κωνσταντόπουλο, με σκοπό (κατά το παράδειγμα πάντα) να συσπειρώσει τους εθνικιστές οπαδούς του με απειλές για επέμβαση ξένων και εξάρτηση του παραδικαστικού κυκλώματος από αυτούς; Εάν ο κ. Κωνσταντόπουλος ασκήσει αγωγή εναντίον του ή καταθέσει μήνυση εις βάρος του, ποινικοποιείται η πολιτική ζωή;

Φυσικά, εάν (στο παράδειγμα) ο κ. Καρατζαφέρης μπορούσε να αποδείξει ότι ο κ. Κωνσταντόπουλος πράγματι χρημάτιζε δικαστές, δεν υπέχει καμμία αστική ή ποινική ευθύνη. Αν γνώριζε θετικά ότι κάτι τέτοιο δεν συνέβη, ότι δηλαδή ο κ. Κωνσταντόπουλος είναι τίμιος, δεν χρηματίζει δικαστές και οπωσδήποτε η συγκεκριμένη απόφαση εκδόθηκε χωρίς αθέμιτα μέσα, τότε πρέπει να έχει ευθύνη, τουλάχιστον αστική.

Η "γκρίζα ζώνη", η οποία συσχετίζεται και με την επικαιρότητα, είναι η κατάσταση κατά την οποία ο κ. Καρατζαφέρης υποθέτει ή έχει ενδείξεις ότι κάτι αθέμιτο συνέβη. Σε μια τέτοια περίπτωση πρέπει να σιωπήσει, φοβούμενος τις τυχόν ευθύνες του; Δεν πρέπει, επειδή είναι πολιτικός και έχει αυξημένο ενδιαφέρον να προωθήσει ένα τέτοιο θέμα, να μιλήσει; Θα έπρεπε να μπορέσει να ζητήσει από τον (βουλευτή στο παράδειγμά μας) κ. Άδωνι Γεωργιάδη να τοποθετηθεί; Κι εάν είχε αποσυρθεί από την πολιτική και ήταν απλώς ιδιοκτήτης του ΤΗΛΕ-ΑΣΤΥ, θα είχε τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις;

Το ζήτημα θα μπορούσε να είχε τεθεί πολύ απλούστερα, εάν το βλέπαμε από τη σκοπιά του ζημιουμένου. Η καριέρα του κ. Κωνσταντόπουλου μπορεί να καταστραφεί, χωρίς να φταίει ο ίδιος, επειδή ο κ. Καρατζαφέρης βλέπει συνωμοσίες παντού ή ήθελε ένα σύνθημα για να ανεβάσει τα εκλογικά ποσοστά του ή τις θεαματικότητες του σταθμού του. Από την άλλη, όμως, πρέπει να σκεφθούμε και το αντίστροφο: στην περίπτωση που ο κ. Κωνσταντόπουλος πράγματι είχε επιδοθεί σε μια τέτοια συναλλαγή, θα μπορούσε αυτή να αποκαλυφθεί, εάν ο κ. Καρατζαφέρης έπρεπε να μπορεί να την αποδείξει οπωσδήποτε, προτού πει κάτι στον αέρα;

Χωρίς, επαναλαμβάνω, να ξέρω το ακριβές περιεχόμενο των δηλώσεων του κ. Τσίπρα (ή των όσων αναφέρονται στο Star Channel) υποθέτω ότι αυτές κινούνται σ' αυτή την γκρίζα ζώνη - η προσωπική μου επιλογή, στην περίπτωση αυτή, θα ήταν υπέρ της ελευθερίας του λόγου, δηλαδή κατά της ποινικοποίησης. Ωστόσο, η επιλογή αυτή δεν συνάδει με την επιλογή του νομοθέτη, η οποία μάλιστα έχει γίνει αντικείμενο μεγάλων καταχρήσεων στο παρελθόν εις βάρος ανθρώπων, που τόλμησαν να πουν κάποια αυτονόητα πράγματα, έστω κι αν αυτά συνίστανται σε αξιολογικές κρίσεις (βλ. υποθέσεις Λιοναράκη και Βασιλάκη). Δηλαδή στη συγκεκριμένη περίπτωση, παρά τις αντίθετες επιθυμίες μας, οπωσδήποτε ο κ. Βγενόπουλος, εκπροσωπώντας τον όμιλο MIG, άσκησε ένα δικαίωμα που του παρέχει ο νόμος. Αν ο κ. Τσίπρας ή οποιοσδήποτε άλλος δήλωνε εντελώς ανεύθυνα ή χωρίς να έχει έστω και την παραμικρή ένδειξη ότι ο όμιλος MIG ή κάποιος άλλος προέβη σε παράνομες πράξεις, τότε ακόμη περισσότερο θα δικαιολογείτο και ο θιγόμενος, είτε φυσικό, είτε νομικό πρόσωπο, είτε πλούσιος είτε πένης, είτε δεξιός είτε αριστερός, να καταφύγει στα δικαστήρια για την προάσπιση του κύρους του. Δεν πρέπει να ξεχνάμε και το εξής: εάν, στο υποθετικό παράδειγμα, ο κ. Κωνσταντόπουλος δεν προσφύγει στη δικαιοσύνη κατά του κ. Καρατζαφέρη, θα ενισχυθεί η άποψη ότι έχει κάτι να κρύψει και ότι οι κατηγορίες του κ. Καρατζαφέρη είναι αληθείς. Η μη αντίδραση σε μια κατηγορία εκλαμβάνεται, κατά κανόνα, όχι ως μεγαθυμία, αλλά ως επαλήθευση της κατηγορίας, όσο ακραία κι εάν είναι.

Εν πάση περιπτώσει, αυτές είναι κάποιες αρχικές σκέψεις, ατάκτως ερριμμένες, με αφορμή την επικαιρότητα. Ίσως να είναι καλή ευκαιρία να συζητήσουμε την ανάγκη να είναι ποινικώς κολάσιμα τα αδικήματα κατά της τιμής - ιδίως δε να δούμε και τον περιβόητο νόμο περί τύπου (ν. 1178/1981).

[Διευκρίνιση: το παράδειγμα δεν υπονοεί ότι ο κ. Καρατζαφέρης έχει τάσεις για συκοφαντικές δυσφημήσεις, το όνομά του αναφέρθηκε επειδή είναι στο άλλο άκρο του πολιτικού φάσματος από τον κ. Κωνσταντόπουλο. Οι ικανότητες του κ. Κωνσταντόπουλου ως νομικού και νομικού συμπαραστάτη είναι αδιαμφισβήτητες, όπως και το ήθος και η ακεραιότητά του.]