Το ασφαλιστικό σύστημα και η σύγκρουση των γενεών

Το σημερινό ασφαλιστικό σύστημα, αν δεν είναι ήδη χρεωκοπημένο, βαδίζει οπωσδήποτε προς τα εκεί - και αυτό δεν είναι ζήτημα συγκυρίας ή κακοδιαχείρισης (η οποία, βέβαια, επιτάχυνε τις εξελίξεις), αλλά δομής. Αν κρίνουμε από τις προτάσεις του, ο Πρωθυπουργός δεν το αντιλαμβάνεται αυτό και σκοπεύει να επιβαρύνει σημαντικά τους φορολογουμένους, προκειμένου να καθυστερήσει κατά μερικά έτη, ενδεχομένως, τη βέβαιη κατάρρευσή του.

Εκτός από την οικονομική αποτυχία του, όμως, το σημερινό αναδιανεμητικό ασφαλιστικό σύστημα έχει και ένα άλλο εγγενές ελάττωμα, το οποίο επιβάλλει την άμεση, ει δυνατόν, αντικατάστασή του από ένα σύστημα που βασίζεται στην κεφαλαιοποίηση: στρέφει τις γενιές σε πόλεμο, ουσιαστικά, μεταξύ τους.

Για να καταλάβουμε πώς γίνεται αυτό, αρκεί να εξετάσουμε πολύ σύντομα τη βασική του φιλοσοφία (η οποία είναι η ίδια σε όλα τα ταμεία κύριας και επικουρικής ασφάλισης, με εξαίρεση εκείνα - όπως των δημοσιογράφων - που συντηρούνται λίγο έως πολύ από πόρους υπέρ τρίτων): οι σημερινοί ασφαλισμένοι (δηλαδή οι οικονομικά ενεργοί πολίτες) δίνουν σε τακτική (μηνιαία, διμηνιαία ή ετήσια βάση) τις εισφορές τους. Ειδικά στο ΙΚΑ το μεγαλύτερο μέρος των εισφορών καταβάλλεται από τους εργοδότες. Οι εισφορές αυτές, όμως, μαζί με τη συνεισφορά του κράτους, στα πλαίσια της περίφημης "τριμερούς χρηματοδότησης", δεν σχηματίζουν αποθεματικό, το οποίο να κατανεμηθεί στους ίδιους τους ασφαλισμένους, όταν έλθει ο καιρός να βγουν στη σύνταξη. Χρησιμοποιείται για την κάλυψη των τρεχουσών υποχρεώσεων: έξοδα διοικητικά (μισθούς του προσωπικού κ.λπ.) και, κυρίως, για την πληρωμή των συντάξεων στους σημερινούς συνταξιούχους. Δηλαδή ό,τι χρήματα μαζεύουν τα ταμεία από τις εισφορές, τα δίνουν στις συντάξεις ή, για να το θέσουμε αλλιώς, όσο περισσότερο (ή λιγότερο) χρήμα συγκεντρώνεται από τις εισφορές, τόσο μεγαλύτερες (ή μικρότερες, αντίστοιχα) μπορούν να είναι και οι συντάξεις που θα διανεμηθούν.

Αυτό σημαίνει δύο πράγματα για το ισχύον σύστημα: α. όσο περισσότεροι βγαίνουν στη σύνταξη (και λιγότεροι μένουν στην εργασία), τόσο μεγαλύτερες πρέπει να είναι οι ασφαλιστικές εισφορές - και η δημογραφική τάση δείχνει ακριβώς αυτό, ότι ο πληθυσμός γηράσκει και λιγότεροι θα πρέπει να εξασφαλίζουν τις συντάξεις περισσοτέρων και β. ότι υπάρχει άμεση σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ της γενιάς των συνταξιούχων και αυτής των ασφαλισμένων. Αφού η Κυβέρνηση, με υπουργικές αποφάσεις, μπορεί να καθορίζει εντελώς αυθαίρετα τόσο το ύψος των συντάξεων, όσο και των εισφορών, δέχεται πιέσεις (και μάλιστα έντονες) και από τις δυο πλευρές: οι ασφαλισμένοι θέλουν μικρές εισφορές και μικρές συντάξεις, ενώ οι συνταξιούχοι μεγάλες εισφορές και μεγάλες συντάξεις. Και είναι προφανές προς τα πού γέρνει η πλάστιγγα, δεδομένης της συντελούμενης μεταβολής της ηλικιακής σύνθεσης του πληθυσμού.

Και μάλιστα έχουν και οι δύο πλευρές βάσιμα επιχειρήματα - οι συνταξιούχοι λένε: καλά, εμείς καταβάλλαμε τόσες εισφορές, να μη βρούμε ανταπόδοση; Και οι ασφαλισμένοι λένε: εμείς επιβαρυνόμαστε υπέρμετρα, αλλά προσδοκούμε, όπως πάει το σύστημα, να λαμβάνουμε ελάχιστη σύνταξη (και αν δεν πληρώσουμε τις εισφορές μας κινδυνεύουμε να πάμε και φυλακή!). Γιατί μας φορτώνουν τέτοιες εισφορές, λοιπόν; Και, φυσικά, πέρα από τις κατηγορίες αυτές υπάρχουν και οι ωφελημένοι του συστήματος, κατηγορίες συνταξιούχων, οι οποίοι έδωσαν ελάχιστες εισφορές και απαιτούν πλήρη σύνταξη, επικαλούμενοι την παρούσα κακή οικονομική τους κατάσταση (και επικουρούμενοι από τους διαφόρους λαϊκιστές των πρωινών εκπομπών), την οποία επιθυμούν να μετακυλίσουν στους σημερινούς ασφαλισμένους. Όλες οι παραπάνω κατηγορίες δίνουν λυσσώδη μάχη για αύξηση της πολιτικής τους επιρροής εις βάρος των λοιπών. Το κράτος χρησιμοποιείται απροκάλυπτα από τους εκάστοτε νικητές (πράγμα που θα γίνεται όλο και πιο εμφανές, όσο τα χρηματικά περιθώρια στενεύουν) εις βάρος των ηττημένων, με τραγικές συνέπειες ακόμη και για την ίδια τη λειτουργία του πολιτεύματος.

Όλα αυτά είναι συνέπειες του βασικού δομικού σφάλματος που διακρίνει το σημερινό ασφαλιστικό συστήμα (το οποίο ο Πρωθυπουργός ούτε που διανοήθηκε να θίξει): ότι οι εισφορές των σημερινών ασφαλισμένων δεν κατευθύνονται στη μελλοντική συνταξιοδότηση των ιδίων, ώστε να σχηματίζεται ένα συνταξιοδοτικό κεφάλαιο, ατομικό ή συνολικό, που να αντιστοιχεί στις καταβαλλόμενες εισφορές από κάθε εργαζόμενο. Επαγγέλλεται την "αλληλεγγύη των γενεών", καθώς η μία γενιά φροντίζει την προηγούμενη - στην πραγματικότητα, όμως, οδηγεί στη σύγκρουσή τους (πέρα από τη χρεωκοπία του συστήματος).

Η μόνη μεσοπρόθεσμη διέξοδος είναι η αποκατάσταση της σχέσης εισφορών - σύνταξης, η οποία επιτυγχάνεται από ένα κεφαλαιοποιητικό σύστημα, όπως προτείνει η "Φιλελεύθερη Συμμαχία". Σε επόμενη ανάρτηση θα αναφερθούμε στη λειτουργία ενός τέτοιου συστήματος και στους τρόπους λειτουργίας της κοινωνικής ασφάλισης και ως προστατευτικού διχτυού ασφαλείας για τις περιπτώσεις που χρειάζεται.