3η Σεπτεμβρίου 1974 - 3η Σεπτεμβρίου 2007

Το ΠΑΣΟΚ ιδρύθηκε τέτοια μέρα, πριν απο 33 χρόνια. Σίγουρα σε πολλά Μ.Μ.Ε. διεξάγονται συζητήσεις για τις προσδοκίες που δημιούργησε, κατά πόσον ανταποκρίθηκε σ' αυτές, γινεται επίσης λόγος για τον ενθουσιασμό, με τον οποίο πολλοί τότε συμμετείχαν στην ίδρυσή του. Η παρούσα ανάρτηση, όμως, δεν έχει σκοπό να αποτιμήσει την παρουσία του ΠΑΣΟΚ συνολικά, αλλά να υπενθυμίσει καποια πράγματα για την κατάσταση, στην οποία ήταν ο κόσμος τότε - και να την συγκρίνει με τη σημερινή εποχή.

Πάμε πίσω στο Σεπτέμβριο του 1974, λοιπόν. Η Ελλάς έχει επανέλθει σε δημοκρατικό καθεστώς, ο Καραμανλής έχει ήδη τύχει υποδοχής ήρωα και κυριαρχεί πλήρως στο πολιτικό σκηνικό (και θα λάβει σαρωτικό ποσοστό στις εκλογές της 17 Νοεμβρίου 1974). Ισχύει το Σύνταγμα του 1952 και μια σειρά από συντακτικές πράξεις της κυβέρνησης εθνικής ενότητας, εκκρεμεί ακόμη το ζήτημα εάν η δημοκρατία θα έχει επικεφαλής αιρετό ή κληρονομικό άρχοντα. Σε πολιτικό επίπεδο οι αριστερές ιδέες φαίνεται να κυριαρχούν στα αστικά κέντρα, σύμφωνα με τη ρήση του Σαββόπουλου "αν δεν ήσουν αριστερός, δεν έβγαζες γκόμενα τότε". Αλλά και η συντηρητική δεξιά παρουσιάζει κρατικιστικό πρόσωπο. Είναι η εποχή που ο Heath (συντηρητικός πρωθυπουργος της Μ. Βρετανίας) έχει ήδη κάνει την περίφημη αναστροφή (U-turn), εκγαταλείποντας οποιαδήποτε χαρακτηριστικά οικονομικού φιλελευθερισμού διέκριναν το προεκλογικό του πρόγραμμα και επιβάλλοντας ελέγχους μισθών και τιμών - και έχει χάσει τις εκλογές του Μαρτίου του 1974 από τον Wilson - η Thatcher δεν έχει ακόμη αναφανεί στο προσκήνιο ως υποψήφια διάδοχός του και το συντηρητικό κόμμα φαίνεται αποπροσανατολισμένο και χαμένο. Σε ακόμη χειρότερη κατάσταση το ρεπουμπλικανικό κόμμα στις ΗΠΑ, όπου ο Nixon είχε παραιτηθεί του προεδρικού του αξιώματος μετά το σκάνδαλο Watergate - ένας πρόεδρος που ενώ είχε ξεκινήσει με φιλελεύθερο επιτελείο (στο οποίο περιλαμβανόταν και ο Milton Friedman ως οικονομικός σύμβουλος) περί το 1972 έκανε τη δική του κρατικιστική στροφή, δηλώνοντας ότι πλέον και αυτός, όπως και όλοι, είναι Κεϋνσιανός, επιβάλλοντας και αυτός ελέγχους μισθών και τιμών. Εν τω μεταξύ οι Αμερικανοί έχουν αποχωρήσει πρόσφατα από το Βιετνάμ ντροπιασμένοι (μέσα στο επόμενο έτος επρόκειτο να πέσει και η Σαϊγκόν).

Στη Σοβιετική Ένωση είμαστε στο απόγειο σχεδόν της εποχής Μπρέζνιεφ. Η οικονομική στασιμότητα αμβλύνεται κάπως από τις αυξημένες τιμές του πετρελαίου στην πετρελαϊκή κρίση εκείνης της χρονιάς. Μεγάλο μέρος του κόσμου (μεταξύ των οποίων και οι περισσότερες πρώην αποικίες) έχουν μαρξιστικά καθεστώτα και στενούς δεσμούς με τη Σοβιετική Ένωση, το "Κίνημα των Αδεσμεύτων" δεν είναι παρά παράρτημα, ουσιαστικά, των χωρών του δεύτερου κόσμου και κυριαρχεί στις Γενικές Συνελεύσεις του Ο.Η.Ε. Η σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία μερικά χρόνια πριν ("άνοιξη της Πράγας" το 1968) έχει οδηγήσει στην αποστασιοποίηση πολλών ευρωπαϊκών κομμουνιστικών κομμάτων από τη Σοβιετική Ένωση (ο λεγόμενος ευρω-κομμουνισμός). Η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, υπο την ηγεσία της (πάντοτε κρατικιστικής) Γαλλίας και της υπό σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση Δυτικής Γερμανίας έχει ξεπεράσει κάποιες αρχικές εσωτερικές κρίσεις, έχει δεχθεί στους κόλπους της τη Μεγάλη Βρετανία και θέτει τα θεμέλια μιας "κοινωνικής" νομοθεσίας. Εν τω μεταξύ η Πορτογαλία έχει μόλις απαλλαγεί απο τη δικτατορία της, ενώ και ο Φράνκο είναι στα τελευταία του. Στη Μέση Ανατολή ο Πόλεμος του Γιομ Κιππούρ είναι πρόσφατος, το Ισραήλ κατέχει ολόκληρη τη χερσόνησο του Σινά και δεν είναι αναγνωρισμένο από κανένα αραβικό κράτος. Η Λατινική Αμερική κυριαρχείται από πραξικοπήματα και αντι-πραξικοπήματα, ενώ στην Κίνα δεν έχει ακόμη τελειώσει η Πολιτιστική Επανάσταση.

Στην οικονομική διδασκαλία κυριαρχεί ο Κέυνς και ο κρατικός σχεδιασμός. Επαινούνται παραδείγματα διευθυνόμενης οικονομίας, όπως αυτό της Ινδίας, σοσιαλιστικής οικονομίας της αγοράς όπως αυτό της Γιουγκοσλαβίας. Οι σοσιαλιστικές οικονομίες κρίνονται περισσότερο ευμενώς από τις καπιταλιστικές, ιδίως μετά τις πετρελαϊκές κρίσεις που προηγήθηκαν (απόηχο αυτών των κρίσεων βρίσκουμε σε σχολικά βιβλία ακόμη και δύο δεκαετίες μετά). Ο σοσιαλισμός και ο κεντρικός σχεδιασμός φαινόταν να επικρατεί - και ο Καραμανλής επρόκειτο να δοκιμάσει την οικονομία της Ελλάδος με τη "σοσιαλ-μανία" του.

Σήμερα ζούμε σε έναν κόσμο ριζικά διαφορετικό. Η αναποτελεσματικότητα του κρατικού τομέα να υποκαταστήσει λειτουργικά την αγορά δεν αμφισβητείται ούτε καν από τους περισσότερους σοσιαλδημοκράτες (οι οποίοι περιορίζονται στην πρόταση μεθόδων ελέγχου της αγοράς). Τα σοβιετικά καθεστώτα έπεσαν, κάνοντας παταγώδη θόρυβο. Πολλά πράγματα, που επί χρόνια έμεναν κρυμμένα στα πλαίσια του ασφυκτικού ελέγχου της πληροφόρησης υπό τα κομμουνιστικά καθεστώτα, έγιναν γνωστά: από την καταπίεση που υφίσταντο οι πολίτες τους, μέχρι τη διάλυση της οικονομίας που είχε επέλθει, μέχρι τεράστιες οικολογικές καταστροφές που είχαν προκληθεί στο όνομα της σοσιαλιστικής κοινωνίας.

Η μεγάλη αντιπαράθεση δεν είναι πλέον μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού, αλλά μεταξύ θρησκευτικού σκοταδισμού και του λεγομένου "δυτικού" τρόπου ζωής. Η παγκοσμιοποίηση φέρνει τρομερές ευκαιρίες για όλους τους ανθρώπους, αυξάνοντας παράλληλα και τους κινδύνους. Η τεχνολογία έχει φέρει επανάσταση στις επικοινωνίες, με τον ανάλογο αντίκτυπο στις οικονομικές συναλλαγές, αλλά και την έρευνα και τη γνώση. Κυριαρχεί στον κόσμο μια στρατιωτική δύναμη, η οποία δεν έχει διστάσει τα τελευταία χρόνια να χρησιμοποιήσει την ισχύ της εκτός του Ο.Η.Ε. Μεγάλα σε έκταση κράτη, όπως η Σοβιετική Ένωση και η Γιουγκοσλαβία, έχουν διαλυθεί εις τα εξ ων συνετέθησαν, το ίδιο έχει συμβεί και με μικρότερα (Τσεχοσλοβακία κ.λπ.), ενώ η Γερμανία είναι εδώ και πολλά χρόνια ενωμένη. Κάποιες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες (όπως οι χώρες τις Βαλτικής) είναι πρωτοπόρες στην υιοθέτηση μέτρων απελευθέρωσης της οικονομίας και χαμηλής φορολογίας. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα των 9 έχει γιγαντωθεί, έχει μετατραπεί σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση των 27, με τεράστια γραφειοκρατία, κοινό νόμισμα για 13 από τα μέλη της, προσπάθεια για κοινή εξωτερική πολιτική - δεν έχει απαλλαγεί ακόμη, όμως, από την Κοινή Αγροτική Πολιτική και την κρατικοδίαιτη γεωργία, ενώ σιγά-σιγά γίνεται όλο και πιο παρεμβατική όχι μόνο στην οικονομία, αλλά και σε άλλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Οι ιδέες του Friedman και του Hayek βρίσκουν πλέον ευήκοα ώτα, αν όχι ακόμη στον ακαδημαϊκό χώρο, οπωσδήποτε μεταξύ των πολιτικών (με την εξαίρεση της χώρας μας), οι οποίοι διαπιστώνουν τις αρετές της ελεύθερης οικονομίας. Οι μεγάλες κρατικές επιχειρήσεις είναι παρελθόν σε πολλά κράτη, ακόμη και υπό αριστερές κυβερνήσεις. Οι ανεπτυγμένες χώρες χαρακτηρίζονται από την απομάκρυνση του κράτους από τον σφιχτό εναγκαλισμό της οικονομίας, με αποτέλεσμα να αφήνεται ελεύθερο έδαφος για τον ανταγωνισμό, την επιχειρηματικότητα, την καινοτομία, την φαντασία - poster boy (ή πιο σωστά country) αυτής της αλλαγής είναι η Ιρλανδία, η οποία την 3η Σεπτεμβρίου 1974 ήταν η χώρα με το χαμηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα στην Ευρώπη των 9 και ήδη έχει το δεύτερο υψηλότερο στην Ευρώπη των 27.

Αλλαγές, αλλαγές, αλλαγές ... μπορείτε να φαντασθείτε πώς θα είναι ο κόσμος σε άλλα 33 χρόνια; Μα, πέραν αυτού, σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο, πού πιστεύετε ότι βρίσκεται η χώρα μας; Πιο κοντά στην 3η Σεπτεμβρίου 1974 ή στην 3η Σεπτεμβρίου 2007;