Οικο-καπιταλισμός, η οικο-αγορά και η διατήρηση του φυσικού πλούτου

Την άνοιξη που μας πέρασε, ο David Brand ξεκίνησε για ένα επαγγελματικό ταξίδι στο Μαλαισιανό τμήμα του Βόρνεο. Η δουλειά του είναι οι επενδύσεις σε δασικές εκτάσεις και είναι ο ιδρυτής και ο CEO της New Forests Pty Limited .
Βρέθηκε βαθιά μέσα στο τροπικό δάσος και οι ντόπιοι δεν μπορούσαν να καταλάβουν τι γύρευε αυτός ο δυτικός εκεί πέρα. Ένας από αυτούς, περνώντας το χέρι στους ώμους του του λέει: «Κανείς δεν μπορεί να ανακαλύψει τι κάνουμε εδώ φίλε μου, μπορούμε να κόψουμε όλα τα δένδρα για σένα...». Ήταν σίγουροι πως είχε έρθει στο Βόρνεο με σκοπό να στήσει ακόμη ένα εργοτάξιο παράνομης υλοτομίας.
Ο Brand δεν βρισκόταν εκεί με σκοπό να ισοπεδώσει άλλο ένα κομμάτι του τροπικού δάσους, στην πραγματικότητα μόλις ολοκλήρωσε την ανίχνευσή του ανέβηκε στο πρώτο αεροπλάνο για το Λονδίνο όπου, σε μερικές εβδομάδες, συγκέντρωσε 200 εκατομύρια δολάρια για να αγοράσει εκτάσεις δασών όπως αυτές που είχε επισκεφθεί στο Βόρνεο. Μα ούτε και τα χρήματα σκόπευε να τα σπαταλήσει, αυτά αποτελούσαν την επένδυση. Τα κέρδη θα έρθουν από τις συμφωνίες που θα συνάψει με εταιρίες που ψάχνουν να αγοράσουν δικαιώματα αντιστάθμισης της μόλυνσης ή με μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) και κυβερνήσεις που θα πληρώσουν για να προστατεύσουν τις παρθένες εκτάσεις του πλανήτη – όχι γιατί αποτελούν μνημεία της φύσης με απαράμιλλη ομορφιά αλλά γιατί εξυπηρετούν έναν σκοπό: την βιωσιμότητα του γήινου οικοσυστήματος.
Οι οικο-καπιταλιστές είναι εδώ και η παρουσία τους δεν θα περάσει απαρατήρητη. Η πρότασή τους μπορεί και να αποτελεί την συνέχεια της σκέψης του Henry David Thoreau . H ορολογία τους μπορεί να ακούγεται βέβαια λιγότερο λυρική: οικολογικό ενεργητικό, περιβαλλοντολογικές αγορές, υπηρεσίες οικοσυστημάτων, φυσικό κεφάλαιο. Για τους τύπους αυτούς τα βιοκαύσιμα και οι λαμπτήρες χαμηλής κατανάλωσης είναι ξεπερασμένες λύσεις. Τα λεφτά βρίσκονται σε εκκολαπτόμενες αγορές στην υπηρεσία της Μητέρας Φύσης.
Οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την οικονομική αξία των αγαθών όπως: τα τρόφιμα, η ξυλεία, ο χαλκός, το φυσικό αέριο. Αλλά η φύση μας παρέχει και άλλες υπηρεσίες που εξυπηρετούν την βιωσιμότητα του πλανήτη μας. Τα έντομα που γονιμοποιούν τα φυτά, δενδροφυτευμένες πλαγιές που καθαρίζουν το νερό, δένδρα που αποροφούν το CO2 και υδάτινες εκτάσεις που προστατεύουν τις πόλεις μας από τις καταιγίδες. Πόσο αξίζουν αυτές οι υπηρεσίες; Ποιός ξέρει. Πάντα μας παρέχονταν δωρεάν, ή, τουλάχιστον, έτσι το βλέπαμε. Η Φύση ποτέ δεν μας έστειλε τον λογαριασμό.
Σίγουρα δεν είναι δωρεάν, βέβαια. Μπορούμε να το καταλάβουμε αυτό από το τεράστιο κόστος που πληρώνουμε από την υποβάθμιση ή την καταστροφή τους. Όλοι γνωρίσουμε τον τυφώνα Κατρίνα, την καταστροφή της σοδειάς και τις καταστροφικές πλημμύρες που προκαλούνται από την καταστροφή των δασών. Τώρα που ανατέλλει η εποχή της περιβαλοντολογικής αφύπνισης οι κυβερνήσεις αρχίζουν να υπολογίζουν την οικονομική αξία αυτών των υπηρεσιών. Στην πράξη αυτό σημαίνει κόστος για την προστασία των φυσικών πόρων εκεί που οι υπηρεσίες αυτές είναι συγκεντρωμένες. Φυσικό επακόλουθο είναι αυτός που είναι ο ιδιοκτήτης αυτών των περιοχών να συλλέγει τα κέρδη.
Αυτό είναι το αποτέλεσμα των θεσπισμένων ορίων μόλυνσης και της αγοράς δικαιωμάτων μόλυνσης που δημιουργήθηκε. Στην Ευρώπη οι κυβερνήσεις υποχρεώνουν τις επιχειρήσεις που εκπέμπουν μεγάλες ποσότητες CO2 να αγοράσουν δικαιώματα από άλλες που έχουν περίσσευμα δικαιωμάτων (επειδή έχουν μειώσει τις δικές τους εκπομπές ρύπων). Καθώς επεκτείνεται αυτή η νέα αγορά , η ζήτηση – όπως και οι τιμές – για δικαιώματα εκπομπής άνθρακα αυξάνεται. Παρόλα τα προβλήματα που ανακύπτουν το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Ανταλλαγής Εκπομπών Ρύπων (EU ETS) έχει ήδη δημιουργήσει μιά αγορά 4 δις δολαρίων το χρόνο, και καμία κριτική για την αποτελεσματικότητά του δεν μπορεί να αγνοήσει το γεγονός πως η εκρηκτική αύξηση του ενδιαφέροντος των πολιτών για την μείωση των εκπομπών ρύπων σημαίνει εκρηκτική αύξηση των κερδών για τους πωλητές δικαιωμάτων.
Μια παρόμοια πρακτική έχει ξεκινήσει στις ΗΠΑ με το Clean Water Act του 1972 για την προστασία των υδάτινων πόρων. Οι επιχειρήσεις που ρυπαίνουν υδάτινους πόρους πρέπει να αποζημιώσουν το κράτος για την ρύπανση αυτή. Εξειδικευμένες επιχειρήσεις σήμερα αγοράζουν ολόκληρες εκτάσεις με υδάτινους πόρους (λίμνες , ποτάμια) και πωλούν δικαιώματα ρύπανσης σε άλλες επιχειρήσεις.
Άνθρωποι λοιπόν σαν τον Brand στοιχηματίζουν αυτή την στιγμή στην ανάπτυξη και άλλων αγορών που θα δημιουργηθούν στο μέλλον όπως αυτής της αγοράς αέριων ρύπων. Σχεδιάζουν με λίγα λόγια την ανάπτυξη και άλλων οικολογικών υπηρεσιών όπως η προστασία λεκανών απορροής, της βιοποικιλότητας και του ελέγχου της διάβρωσης του εδάφους. Τα πράγματα γίνονται έτσι περισότερο πολύπλοκα βέβαια. Το διοξείδιο του άνθρακα κινείται χωρίς περιορισμούς και επιβαρύνει περιοχές χωρίς να λαμβάνει υπόψη του τα σύνορα. Μια πεταλούδα της Βραζιλίας όμως; ένα ποτάμι της Βιρμανίας; Δύσκολο να μετατρέψεις ένα τέτοιο στοιχείο σε ενεργητικό μιάς επιχείρησης. «Αυτά αποτελούν κεφάλαιο τοπικής σημασίας» μας εξηγεί ο Jesse Fink συνιδρυτής της priceline.com άλλος ένας εξέχων οικο-καπιταλιστής. Η πρόκληση είναι τώρα να συνδεθούν οι παγκόσμιες κεφαλαιακές αγορές έτσι ώστε η διατήρηση ενός είδους πεταλούδας στην Βραζιλία να είναι το ίδιο σημαντική για έναν επιχειρηματία στο Σικάγο όπως και για τον αγρότη στην Βραζιλία. Αυτό απαιτεί την δημιουργία ενός τελείως νέου οικονομικού μηχανισμού, που θα συνδυάζει τοπικές επιχειρήσεις που θα κατοχυρώνουν αγαθά τέτοιου είδους με διεθνή αρχεία καταχώρησεις δικαιωμάτων, συστήματα τηλε-παρακολούθησης, καταγραφή κάλυψης ορίων καθώς και άλλων μηχανισμών αποτύπωσης και τυποποίησης των εμπορεύσιμων αγαθών.
Φαίνεται περίπλοκο σίγουρα μα πολλοί ειδικοί περιγράφουν αυτή την εξέλιξη ως αναπόφευκτη. Την στιγμή που μια αγορά δικαιωμάτων μόλυνσης συστηματοποιηθεί και στις ΗΠΑ, δεν θα σημειωθεί ποτέ έλλειψη ζήτησης για τέτοια δικαιώματα γιατί οι περισότερες αμερικανικές επιχειρήσεις θα αναγκαστούν να αναζητήσουν τέτοια δικαιώματα εξομάλυνσης. Δημιουργώντας και άλλες τέτοιες αγορές για άλλα οικο-αγαθά θα ξεπεταχτούν και επιχειρήσεις που θα κερδίζουν από την προστασία των εδαφών από την διάβρωση, την διατήρηση της βιοποικιλότητας και την προστασία των υδάτινων πόρων.
Σήμερα οι διεθνείς επενδυτικοί οργανισμοί δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται. Όπως τονίζει ένας σύμβουλος στρατηγικής επενδύσεων της Goldman Sachs: «Είναι απαραίτητο να δημιουργηθούν πρώτα 50-100 επενδυτικά κεφάλαια σαν αυτό που σχηματίζει ο Brand. Οι άνθρωποι θα κάνουν ένα τέτοιο σχέδιο πραγματικότητα όταν αποφασίσουν να επενδύσουν κεφάλαια. Οι μεγάλες
τράπεζες έχουνν αντιληφθεί την σημασία αυτού του θέματος αλλά δεν πρόκειται να μπουν μπροστά για στήσουν μια τέτοια αγορά. Οι άνθρωποι που θα την δημιουργήσουν είναι άνθρωποι σαν εμένα και εσάς. Έχω την διάθεση να δοκιμάσω και ταυτόχρονα να φτιάξω την αγορά.» Στις αναπτυσσόμενες αγορές, οι πρώτοι επενδυτές μετρούν τα πρώτα τους κέρδη. Και στην οικο-αγορά θερίζεις χωρίς να σπείρεις.