Κριτική στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα

Μπορείτε να διαβάσετε εδώ μια νηφάλια και προσεγμένη κριτική του κεφαλαιοποιητικού συστήματος από τον κ. Άγγελο Στεργίου, Καθηγητή του Δικαίου της Κοινωνικής Ασφάλισης στο Τμήμα Νομικής του ΑΠΘ. Οι δύο σημαντικότερες επισημάνσεις που περιέχονται στο άρθρο εις βάρος του κεφαλαιοποιητικού συστήματος είναι ότι α. το κεφαλαιοποιητικό σύστημα υπόκειται στους κινδύνους της παγκόσμιας κεφαλαιακής χρηματαγοράς (η οποία μπορεί να μην τα πηγαίνει καλά, με αποτέλεσμα τα αποταμιευμένα κεφάλαια να μην έχουν αποδόσεις) και β. ότι είναι προβληματική η εξασφάλιση εισφορών από ασφαλισμένους, οι οποίοι δεν ζουν σε σταθερό εργασιακό περιβάλλον. Η άλλη κριτική, ότι αν καθιερώσουμε το κεφαλαιοποιητικό σύστημα, δεν θα έχουμε πια σύστημα κοινωνικής αλληλεγγύης, είναι πιο αδύναμη: ο εργαζόμενος που στα 65 του θέλει να σταματήσει να εργάζεται ενδιαφέρεται νάχει αξιοπρεπή (ή και καλή) σύνταξη - και οι σχετικές διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις αφορούν το ύψος των παρεχομένων συντάξεων, όχι την αίσθηση ότι τα παιδιά φροντίζουν τους γονείς, οι νεώτερες γενεές τις παλαιότερες.

Και τα δύο επιχειρήματα που προβάλλονται στο άρθρο του κ. Στεργίου έχουν κάποια βάση. Ωστόσο, πρέπει να παρατηρηθεί ότι ισχύουν και στο πλαίσιο του διανεμητικού συστήματος, εάν υποθέσουμε ότι περισσεύουν χρήματα από τις εισφορές, τα οποία αποτελούν αποθεματικά των ταμείων και έχουν αποδόσεις, οι οποίες θα ενισχύσουν τις δυνατότητες των ταμείων να παρέχουν συντάξεις (εάν ξεκινούμε με το δεδομένο ότι οι εισφορές δεν αρκούν για να καλύψουν τις συντάξεις, τότε παραδεχόμαστε τη χρεωκοπία του ασφαλιστικού συστήματος), και αφορούν στη χρηματοδότησή του. Επιπλεόν, και το διανεμητικό σύστημα έχει προϋποθέσεις για τη χορήγηση συντάξεως που σχετίζονται με τις εισφορές ("πόσα ένσημα" κ.λπ.) - η έλλειψη σταθερής εργασίας, η αδυναμία καταβολής ασφαλιστικών εισφορών λόγω ανεργίας (για τους μισθωτούς) ή επειδή η δουλειά δεν πάει καλά (για επιχειρηματίες και ελεύθερους επαγγελματίες) είναι πρόβλημα εξ ίσου στο κεφαλαιοποιητικό και στο διανεμητικό σύστημα. Έτσι, οι προβληματισμοί αυτοί ανάγονται περισσότερο στη συνολική λειτουργία της οικονομίας, παρά στα ειδικότερα χαρακτηριστικά του ενός ή του άλλου συστήματος.

Αυτό όμως που πρέπει να απαντηθεί είναι ποιο από τα δύο συστήματα μπορεί να αντιμετωπίσει κατά τρόπο ευνοϊκότερο για τους ασφαλισμένους τα δυσμενή ενδεχόμενα που αναφέρονται στο σχολιαζόμενο άρθρο. Η απάντηση, νομίζω, είναι προφανής: το κεφαλαιοποιητικό σύστημα είναι αυτό που αξιοποιεί κατά καλύτερο τρόπο τις συσσωρευμένες εισφορές, αφού εξασφαλίζει κεφαλαιακές αποδόσεις από αυτές για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα (όσο ο ασφαλιστικός βίος του κάθε ασφαλισμένου). Ακόμη και ελάχιστες να είναι οι αποδόσεις αυτές, σε κάθε περίπτωση είναι προτιμότερες από την απ' ευθείας χορήγησή τους στους συνταξιούχους, χωρίς καμμία απολύτως απόδοση. Πρέπει όμως να παρατηρηθεί ότι στη σύγχρονη, παγκοσμιοποιημένη αγορά, τέτοιες τεράστιες συσσωρεύσεις κεφαλαίων έχουν πολύ μεγάλες πιθανότητες να έχουν από καλές έως πολύ καλές αποδόσεις - και αυτές τις καρπούται ο κάθε ασφαλισμένος σε ένα κεφαλαιοποιητικό σύστημα.

[Δεν πρέπει να μας διαφεύγει, εξ άλλου, ότι και τα αποθεματικά των ασφαλιστικών ταμείων που λειτουργούν με το διανεμητικό σύστημα, όπως τα ελληνικά ασφαλιστικά ταμεία, επενδύονται και στις κεφαλαιαγορές]

Ως προς την εργασιακή ανασφάλεια, πρέπει να παρατηρηθεί ότι οι προϋποθέσεις συνταξιοδότησης σε ένα κεφαλαιοποητικό σύστημα καθορίζονται βάσει του συσσωρευμένου κεφαλαίου σε σχέση με την ηλικία, και όχι βάσει του αριθμού των ημερομισθίων ή των ετών ασφάλισης. Έτσι, ένας μισθωτός ή ένας ελεύθερος επαγγελματίας ή επιχειρηματίας έχει τη δυνατότητα να καταβάλλει μεγαλύτερες εισφορές σε περιόδους παχέων αγελάδων, ώστε να αναπληρώσει τυχόν ελλείψεις που οφείλονται στην ανεργία ή σε κακές οικονομικές συγκυρίες για την επιχείρησή του. Τέτοια διέξοδος δεν παρέχεται στο διανεμητικό σύστημα, καθώς όλες οι εισφορές πάνε υπέρ του συστήματος και στην απόλυτη ευχέρεια των διαχειριστών του ως προς την αξιοποίησή τους - οπωσδήποτε, δε, δεν ωφελούν ατομικά τον κάθε ασφαλισμένο.

Ο αρθρογράφος καταλήγει να παραδέχεται κάποια από τα πλεονεκτήματα του κεφαλαιοποιητικού συστήματος και να προτείνει την αντιστάθμιση του ισχύοντος διανεμητικού συστήματος με την εισαγωγή, εν μέρει, του κεφαλαιοποιητικού συστήματος στα ταμεία επικουρικής ασφάλισης (το άρθρο γράφηκε το 2002). Η τελική του πρόταση δεν διαφέρει και πάρα πολύ, στη βάση της, από την πρόταση της Φιλελεύθερης Συμμαχίας για δύο πυλώνες ασφάλισης, τον κεφαλαιοποιητικό και το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα (που θα παρέχεται σε όλους, με προϋποθέσεις μόνον ηλικιακές, ανεξαρτήτως εισφορών), πρόταση για την οποία θα κάνουμε λόγο σε επόμενη ανάρτηση.

Ωστόσο, υπάρχουν δύο αρκετά σημαντικές διαφορές: η μία έχει να κάνει με την αναλογία μεταξύ της σύνταξης που θα προέρχεται από την κεφαλαιοποίηση των εισφορών και την "εθνική" (η Φιλελεύθερη Συμμαχία προτείνει το μεγαλύτερο μέρος της σύνταξης να είναι από το κεφαλαιοποιητικό σύστημα) και η δεύτερη έχει να κάνει με την προέλευση της σύνταξης που δεν προέρχεται από την κεφαλαιοποίηση. Η εθνική σύνταξη πρέπει να αποσυσχετισθεί από τις εισφορές και να προέρχεται από τη γενική φορολογία.