Βασική εναλλακτική επιλογή στο ασφαλιστικό σύστημα: το κεφαλαιοποιητικό σύστημα

Σε προηγούμενη ανάρτηση αναλύσαμε τα όρια του διανεμητικού (ή "pay as you go") συστήματος. Διαπιστώσαμε ότι το βασικό δομικό του μειονέκτημα είναι ότι εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από την αναλογίαμεταξύ ασφαλισμένων και συνταξιούχων. Ξέρουμε, επίσης, ότι η αλλαγή της ηλικιακής σύνθεσης του πληθυσμού προς όφελος των μεγαλύτερων ηλικιών οδηγεί στην αύξηση των συνταξιούχων, τη μείωση των ασφαλισμένων και την αύξηση, αντίστοιχα, του βάρους, υπό μορφήν εισφορών. που πρέπει να επωμισθούν οι ασφαλισμένοι, προκειμένου να καλύψουν τις συντάξεις των ήδη συνταξιούχων. Ήδη, μάλιστα, οι εισφορές σε πολλά ταμεία δεν επαρκούν σχεδόν για να καλύπτουν τις συντάξεις, με αποτέλεσμα να απαιτείται ενίσχυση του ταμείου από τον κρατικό προϋπολογισμό. Έτσι, τα τεράστια αποθεματικά που συγκεντρώνονται από τις εισφορές μένουν και αναξιοποίητα ως κεφαλαιακή αξία, καθώς κατ' ευθείαν διοχετεύονται στην κάλυψη των τρεχουσών υποχρεώσεων των ταμείων για καταβολή συντάξεων. Από τα παραπάνω και μόνο (χωρίς να υπεισέλθουμε σε άλλες δυσλειτουργίες που προκαλεί το ισχύον διανεμητικό σύστημα) προκύπτει η αναγκαιότητα μιας εναλλακτικής πρότασης. Μια τέτοια πρόταση συνιστά το λεγόμενο κεφαλαιοποιητικό σύστημα, το οποίο έχει ήδη εισαχθεί με τον ένα ή άλλο τρόπο σε διάφορα κράτη στον κόσμο. Ας δούμε, στην ανάρτηση αυτή, τα πολύ βασικά του χαρακτηριστικά.

Η ιδέα του κεφαλαιοποιητικού συστήματος είναι πολύ απλή και μοιάζει σε πολλά με την αποταμίευση που κάνει ένα νοικοκυριό ή ο καθένας από εμάς. Οι εισφορές που ο ασφαλισμένος θα έδινε στο σύστημα δεν θα διοχετεύονται κατ' ευθείαν στην καταβολή συντάξεων, αλλά διατηρούνται σε ατομικούς λογαριασμούς* και θα σχηματίζουν ένα κεφάλαιο, από το οποίο, όταν έλθει η ηλικία της συνταξιοδότησης, θα προκύψει η σύνταξη του συγκεκριμένου ασφαλισμένου. Μέχρι τότε ο ασφαλισμένος δεν θα έχει δικαίωμα να αφαιρέσει χρήματα από το λογαριασμό του ενώ, όταν συμπληρώσει τις προϋποθέσεις συνταξιοδότησης (οι οποίες μπορεί να είναι και ελαστικές και να αφήνονται, σε κάποιο βαθμό, και στην επιλογή του ασφαλισμένου), θα του απονεμηθεί σύνταξη βάσει του προσδοκίμου ορίου της παραπέρα ζωής του - θα υπολογίζεται, δηλαδή, τι σύνταξη θα μπορεί να του αποδίδει το κεφάλαιο που συσσώρευσε στο λογαριασμό του, ώστε να την λαμβάνει μηνιαίως μέχρι να πεθάνει (θα προβλέπονται και σχετικές ασφαλιστικές δικλείδες, για την περίπτωση που ξεπεράσει το προσδόκιμο όριο ηλικίας) και αυτήν τη σύνταξη θα λαμβάνει. Μάλιστα, στην περίπτωση που πεθάνει και δεν έχει εξαντλήσει το συσσωρευμένο κεφάλαιό του (ή που πεθάνει, προτού αρχίσει να συνταξιοδοτείται), αυτό θα μπορεί να περιέλθει στους κληρονόμους του, καθώς θα αποτελεί περιουσία του, υπό τους περιορισμούς που αναφέραμε.

Αυτή είναι η βασική μορφή του συστήματος. Έχει κάποια βασικά πλεονεκτήματα σε σχέση με το ισχύον διανεμητικό σύστσημα. Το πρώτο, και σημαντικότερο, είναι ότι η σύνταξη που θα λάβει κάποιος στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα δεν εξαρτάται από την αναλογία ασφαλισμένων/ συνταξιούχων, αλλά αποκλειστικά από τις εισφορές που έχει καταβάλει σ' αυτό. Το δεύτερο είναι ότι, όπως προκύπτει, το σύστημα αυτό είναι πλήρως ανταποδοτικό. Έτσι παρέχονται περισσότερα κίνητρα για αποφυγή της εισφοροδιαφυγής, αλλά και για εκούσια καταβολή αυξημένων εισφορών, σε σχέση με τις υποχρεωτικές (σαν να λέμε, με τα σημερινά δεδομένα, για αλλαγή ασφαλιστικής κατηγορίας). Εν ολίγοις, το κεφαλαιοποιητικό σύστημα οδηγεί με περισσότερες πιθανότητες στην καταβολή σύνταξης, και μάλιστα ανάλογης με τις καταβληθείσες εισφορές, σε σχέση με το ισχύον διανεμητικό. Έτσι, εκπληρώνει σε μεγαλύτερο βαθμό τη βασική αποστολή του συνταξιοδοτικού συστήματος, που είναι η εξασφάλιση επαρκούς εισοδήματος στους ανθρώπους που, λόγω ηλικίας, δεν θα είναι πλέον εις θέσιν να εργάζονται.

Σε επόμενες αναρτήσεις θα εμβαθύνουμε στη σύγκριση του κεφαλαιοποιητικού με το διανεμητικό σύστημα. Επίσης, θα παρουσιάσουμε την κριτική που έχει δεχθεί το κεφαλαιοποιητικό σύστημα, λιγότερο ή περισσότερο σοβαρή, καθώς και τις λύσεις που έχουν προταθεί, για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που το κεφαλαιοποιητικό εμφανίζει. Ακόμη, θα συζητήσουμε τη διαδικασία μετάβασης από το ισχύον σύστημα σε ένα κεφαλαιοποιητικό. Θέλουμε να καταλήξουμε παρουσιάζοντας την πρόταση της Φιλελεύθερης Συμμαχίας για το ασφαλιστικό, η οποία έχει ως βάση της (αλλά όχι αποκλειστικά) το κεφαλαιοποιητικό σύστημα, και να την συζητήσουμε.

* Ο Στέφανος Μάνος, παρουσιάζοντας την πρόταση του κόμματος "Οι Φιλελεύθεροι" για το ασφαλιστικό σύστημα (η πρόταση της Φιλελεύθερης Συμμαχίας στηρίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην πρόταση των "Ταύρων") έθεσε ένα απλό, υποθετικό ερώτημα στο ακροατήριό του: "Σκεφθείτε τι σύνταξη θα μπορούσατε να εξαφαλίσετε, αν τις εισφορές σας τις βάζατε σε έναν απλό λογαριασμό ταμιευτηρίου και η σύνταξή σας καθοριζόταν από το υπόλοιπο που θα είχε ο λογαριασμός αυτός, όταν θα ερχόταν η ηλικία για να πάρετε σύνταξη". Νομίζω ότι το παράδειγμα είναι πολύ ανάγλυφο.