Στο κάτω-κάτω, τι την θέλουμε την κοινωνική ασφάλιση;

Το ερώτημα δεν είναι ρητορικό, δεν σκοπεύω να απαντήσω ότι δεν την χρειαζόμαστε. Αλλά πρέπει, μερικές φορές, να επιστρέφουμε στα βασικά. Απλώς να ξεκαθαρίσουμε κάποιες παρεξηγήσεις.

Με την κοινωνική ασφάλιση δεν θέλουμε να αναδιανείμουμε εισόδημα, να πάρουμε από τους πλουσίους και να δώσουμε στους φτωχούς. Ούτε θάπρεπε να θέλουμε να την χρησιμοποιούμε για να τιμούμε ομάδες του πληθυσμού (λ.χ. αντιστασιακούς), την προσφορά των οποίων θέλουμε να αναγνωρίσουμε ή για να στηρίξουμε τη μητρότητα. Η κοινωνική ασφάλιση έχει ένα σκοπό: να παρέχει στον καθένα τη δυνατότητα να έχει ένα εισόδημα ακόμη και όταν δεν μπορεί, για λόγους ηλικίας ή υγείας, να εργάζεται. Αυτό είναι το βασικό αίτημα.

Από εκεί και πέρα αρχίζουν τα διλήμματα. Το εισόδημα αυτό θα πρέπει να το διασφαλίζει το κράτος; Μέχρι ποιο βαθμό (βλ. και ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα ή εθνική σύνταξη, ακόμη και χωρίς εισφορές); Θα πρέπει να στηρίζεται στην αποταμίευση που κάνει ο ίδιος ο ασφαλισμένος, οπότε θα είναι και ανταποδοτικό; Θα πρέπει η μία γενιά με τα εισοδήματά της να στηρίζει την προηγούμενη; Τι θα γίνει με όσους, για διαφόρους κοινωνικούς λόγους (λ.χ. οικοκυρές), ουδέποτε εργάσθηκαν και δεν έχουν θεμελιώσει δικαίωμα σύνταξης (βλ. μεταβίβαση σύνταξης); Αυτές οι λεπτομέρειες μπορούν να συζητηθούν, αρκεί να έχουμε ξεκαθαρίσει τη βασική κατεύθυνση που θέλουμε.

Να μην παρεξηγηθώ: θέλουμε να τιμήσουμε τους ήρωες ή να βοηθήσουμε τις μητέρες με ανήλικα τέκνα ή τους πολυτέκνους; Αν αποφασίσουμε να κάνουμε κάτι τέτοιο, αυτό θα πρέπει να διαχωρισθεί πλήρως από το ασφαλιστικό συνταξιοδοτικό σύστημα. Οι συνταξιοδοτικές εισφορές έχουν νόημα διαφορετικό από τη φορολογία μόνον όταν διατίθενται (στα πλαίσια είτε διανεμητικού, είτε κεφαλαιοποιητικού συστήματος) για την κάλυψη συντάξεων ή το σχηματισμό αποθεματικών, από τα οποία θα καλυφθούν συντάξεις. Παροχές που δεν σχετίζονται με την κοινωνική ασφάλιση καθ' εαυτήν, στο βαθμό που θα τις επιδιώκαμε (στις περισσότερες, αν όχι σε όλες από όσες προανέφερα, μάλλον θα διαφωνούσα, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα), πρέπει να καλύπτονται από τη γενική φορολογία.

Έτσι, σκοπός μιας αναζήτησης για το ασφαλιστικό σύστημα είναι να εξευρεθεί αυτό, που θα εξυπηρετεί το σκοπό που ορίσαμε παραπάνω κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο: θα εξασφαλίζει ότι, όταν κάποιος δεν μπορεί πλέον να εργάζεται, θα έχει τουλάχιστον αξιοπρεπές εισόδημα. Εγώ θάθελα να το πάω, μάλιστα, ακόμη παραπέρα: να εξασφαλίζει ότι αυτός που δεν θέλει πλέον να εργάζεται θα έχει αξιοπρεπές εισόδημα, χωρίς όμως να επιβαρύνει το κοινωνικό σύνολο. Και, φυσικά, αυτό να επιτυγχάνεται με εισφορές που δεν θα είναι εξουθενωτικές, χωρίς, αν είναι εφικτό, να εξαναγκάζονται οι εργαζόμενοι και επαγγελματίες να εργάζονται πέρα από κάποια ηλικία και να παρέχει (κατά τρόπο οικονομικά βιώσιμο) όσο μεγαλύτερες συντάξεις γίνεται, σε σχέση με τις καταβληθείσες εισφορές. Και, για να πάω ακόμη παραπέρα αυτό που θάθελα εγώ, να παρέχει στους ασφαλισμένους ευρείες δυνατότητες καθορισμού της σύνταξης που θα λαμβάνουν, καθώς ακόμη και τη δυνατότητα κληρονομικής μεταβίβασης τυχόν αποθεμάτων που αντιστοιχούν σε κάποιον ασφαλισμένο και δεν έχουν αξιοποιηθεί από τον ίδιο. Αυτά είναι τα κριτήρια, βάσει των οποίων κρίνω τις προτεινόμενες επιλογές.