Δημοψήφισμα για το ασφαλιστικό: άσκηση δημοκρατίας ή ανέξοδος λαϊκισμός;

Άρθρο 44 του Συντάγματος:

"2. ... Δημοψήφισμα προκηρύσσεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με διάταγμα και για ψηφισμένα νομοσχέδια που ρυθμίζουν σοβαρό κοινωνικό ζήτημα, εκτός από τα δημοσιονομικά, εφόσον αυτό αποφασιστεί από τα τρία πέμπτα του συνόλου των βουλευτών, ύστερα από πρόταση των δύο πέμπτων του συνόλου των βουλευτών και όπως ορίζουν ο Κανονισμός της Βουλής και ο νόμος για την εφαρμογή της παραγράφου αυτής. Δεν εισάγονται κατά την ίδια περίοδο της Βουλής περισσότερες από δύο προτάσεις για νομοσχέδιο ..."

Η ψηφοφορία για το "ασφαλιστικό" ή "αντι-ασφαλιστικό" νομοσχέδιο αναβλήθηκε για την Τετάρτη. Η συζήτηση όμως μετατέθηκε σε ένα άλλο ζήτημα: εάν πρέπει το νομοσχέδιο αυτό να τεθεί σε δημοψήφισμα. Παραθέτω την παραπάνω διάταξη του Συντάγματος, για να επισημάνω τα εξής: ότι δημοψήφισμα στην περίπτωση ενός νομοσχεδίου, όπως το ασφαλιστικό, γίνεται μόνο όταν αυτό έχει ψηφισθεί, δηλαδή οι ψηφοφόροι αποφασίζουν με ΝΑΙ ή ΟΧΙ για την εφαρμογή του. Δεν υπάρχουν, δηλαδή, εναλλακτικές προτάσεις ή κάτι τέτοιο στη διαδικασία του δημοψηφίσματος - εγκρίνεται ή απορρίπτεται το ψηφισθέν νομοσχέδιο. Δεν είμαι πρόχειρος να απαντήσω εάν ένα νομοσχέδιο, όπως το κατατεθέν, θα μπορούσε ενδεχομένως να θεωρηθεί "δημοσιονομικό", ώστε να εξαιρείται από το δημοψήφισμα - θα το ερευνήσω, αν και η αρχική αίσθησή μου είναι ότι ως "δημοσιονομικά" νομοσχέδια εννοούνται οι προϋπολογισμοί, οπότε δεν τίθεται ζήτημα εξαίρεσης για το συγκεκριμένο νομοσχέδιο (παρ' ότι έχει μακροπρόθεσμες δημοσιονομικές επιπτώσεις).* Επίσης, δεν γνωρίζω εάν υπάρχει ψηφισμένος νόμος για την εφαρμογή της παραγράφου 2 του άρθρου 44 του Συντάγματος, δεν νομίζω να περιλαμβάνεται σχετική ρύθμιση στον εκλογικό νόμο. Στην Ελλάδα δεν έχει διεξαχθεί δημοψήφισμα για άλλα ζητήματα, πέραν του πολιτειακού (εάν θα έχουμε Βασιλέα ή όχι κι εάν θα εγκριθεί κάποιο Σύνταγμα ή συνταγματικό κείμενο που είχε ετοιμάσει η δικτατορία - 1969 και 1973). Δεν είμαι πρόχειρος για το νόμο, με τον οποίο διεξήχθη το δημοψήφισμα του 1974, με το οποίο αποφασίσθηκε ότι θα έχουμε Προεδρευομένη και όχι Βασιλευομένη Δημοκρατία.

Το ζήτημα, όμως, είναι και ουσιαστικό και έχει να κάνει με τη μορφή του Πολιτεύματός μας. Έχουμε αντιπροσωπευτική δημοκρατία, αλλά το Σύνταγμα προβλέπει και τη δυνατότητα άμεσης δημοκρατίας υπό τις προϋποθέσεις που περιέχει το άρθρο 44 (υπάρχει και πρόβλεψη για δημοψήφισμα για εθνικά θέματα). Προφανώς η αντιπολίτευση, για να συμφωνεί με τη σχετική πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ (ο ΛΑΟΣ, φυσικά, υπερθεματίζει, θέλει κι άλλα δημοψηφίσματα, για το άρθρο 16 του Συντάγματος, για το Μακεδονικό και ό,τι άλλο μπορεί να σκεφθεί κανείς) θεωρεί ότι έχει το πάνω χέρι στην κοινή γνώμη και ότι είτε θα προκαλέσει καταψήφιση του νομοσχεδίου (και ήττα της κυβέρνησης) στο δημοψήφισμα, είτε θα μπορέσει να την κατηγορήσει ότι φυγομαχεί, σε περίπτωση που δεν συναινέσει στη διενέργεια δημοψηφίσματος (υπενθυμίζω την πλειοψηφία των 3/5 των βουλευτών που απαιτείται). Η κυβέρνηση μπορεί να φοβάται ότι μια απόρριψη, μέσω δημοψηφίσματος, του (ήπιου, όπως και να το κάνουμε) νομοσχεδίου για το ασφαλιστικό θα εξοβελίσει οριστικά τις όποιες προσπάθειές της για μεταρρυθμίσεις (λέμε τώρα).

Δεν μπορεί όμως να κρίνεται η σκοπιμότητα της καταφυγής στη λαϊκή βούληση με βάση το προσδοκώμενο τελικό αποτέλεσμα. Δεν προκαλούμε, δηλαδή, δημοψηφίσματα μόνον όταν ξέρουμε ή αναμένουμε ότι θα τα κερδίσουμε. Από την άλλη, η όλη συζήτηση που έγινε στο Κοινοβούλιο είχε σχεδόν μηδαμινή αναφορά στην πραγματικότητα, καθώς για πολλά από τα κρίσιμα μεγέθη δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία ούτε καν από τα ίδια τα ταμεία. Πώς θα μπορούσε να μεταφερθεί η συζήτηση αυτή σε επίπεδο εκλογικού σώματος συνολικά; (Μήπως, από την άλλη, η καταφυγή σε δημοψήφισμα θα άνοιγε περισσότερο το σχετικό διάλογο και θα αποτελούσε αφορμή για καλύτερη ενημέρωση των ψηφοφόρων γι' αυτό το κρίσιμο ζήτημα;)

Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει υποχρεωτικώς να τοποθετηθούμε αρνητικά απέναντι στην προσφυγή στη λαϊκή βούληση. Ωστόσο, πολλές φορές έχει και σημασία πώς τίθεται ένα ερώτημα. Αν, επί παραδείγματι, θέταμε σε δημοψήφισμα μια δραστική περικοπή της προνομιακής μεταχείρισης που απολαμβάνουν ορισμένοι υπάλληλοι των ΔΕΚΟ (λ.χ. της ΔΕΗ, τώρα μάλιστα με τις διακοπές), η σχετική πρόταση θα ήταν πολύ περισσότερο δεκτική αν κατετίθετο μεμονωμένη. Όταν όμως τίθεται προς ψήφιση ένα νομοσχέδιο το οποίο θίγει μαζί πολλές ομάδες, προνόμια, κεκτημένα κ.λπ.. το οποίο πρέπει να ψηφισθεί ή να απορριφθεί en bloc (το Σύνταγμα δεν παρέχει τη δυνατότητα ψήφισης του νομοσχεδίου κατ' άρθρο), πολλοί θα θέλουν να το καταψηφίσουν για τους λόγους που αφορούν τους ιδίους.

Προσωπικά δεν είμαι πεπεισμένος για την ανάγκη δημοψηφίσματος γι' αυτό το ζήτημα, από την άλλη όμως δεν θα θεωρούσα και κραυγαλέο αν ένα τέτοιο δημοψήφισμα προκηρυσσόταν (με την επιφύλαξη της ερμηνείας του άρθρου 44 § 2 του Συντάγματος). Άλλωστε, η ουσία της δημοκρατίας είναι ότι το εκλογικό σώμα ευθύνεται για τις αποφάσεις που λαμβάνει συνολικά. Αν οι ψηφοφόροι θεωρήσουν ότι η κατάσταση είναι καλύτερη και με περισσότερο ευοίωνες προοπτικές σήμερα, σε σχέση με αυτήν που αναμένεται να προκύψει από το ασφαλιστικό νομοσχέδιο και το απορρίψουν, θα αναλάβουν και την ευθύνη της σχετικής απόφασης, ομοίως κι αν το δεχθούν. Ωστόσο, αφ' ενός δεν θεωρώ ότι το υποβληθέν νομοσχέδιο περιέχει τόσο σημαντικές αλλαγές, ώστε να δικαιολογείται η (σπάνια, κατά το Σύνταγμα) προσφυγή στη λαϊκή βούληση, από την άλλη, όμως, δεν μπορώ να παραγνωρίσω ότι οι αποφάσεις που θα ληφθούν (ή η αδράνεια) για το ασφαλιστικό ζήτημα θα επηρεάσουν το μέλλον μας για πάρα πολλά χρόνια. Επειδή, όμως, το δημοψήφισμα θα πρέπει να γίνει υποχρεωτικά επί νομοσχεδίου, όπως αυτό θα έχει ψηφισθεί από τη Βουλή, και όχι γενικότερα "για το ασφαλιστικό", πιστεύω ότι δεν πρέπει να πάμε σε δημοψήφισμα. Θέτω το ζήτημα και σε ένα ακόμη μίνι-γκάλοπ στο ιστολόγιό μας: Θεωρείτε ότι πρέπει να διεξαχθεί δημοψήφισμα επί του κατατεθέντος (και μελλουμένου να υπερψηφισθεί) νομοσχεδίου για το ασφαλιστικό; Και, αν ναι ή όχι, γιατί;

* Σύμφωνα με τον Καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου Δ. Τσάτσο (Συνταγματικό Δίκαιο, έκδοση Β' - 1993, σ. 179) "δημοσιονομικά" θέματα θεωρούνται αυτά που ρυθμίζονται στο άρθρο 78 του Συντάγματος. Το άρθρο αυτό αφορά τη φορολογία. Έτσι, δεδομένου ότι οι εισφορές στο ισχύον διανεμητικό σύστημα στην πραγματικότητα αποτελούν μορφή φορολογίας, θα μπορούσε να τεθεί και ζήτημα συμβατότητας ενός δημοψηφίσματος για το ασφαλιστικό με το άρθρο 44 του Συντάγματος (δική μου άποψη αυτή, μην την αποδώσετε στον Καθ. Τσάτσο).